تأثیر مؤلفه‌های مورفومتری برخان بر میزان جابه‌جایی آن (مطالعه موردی: ریگ چاه جام)

  چکیده   تپه‌های ماسه‌ای، از کنش متقابل جریان باد و بستر ماسه سرچشمه می‌گیرند. برخان‌ها، یکی از اشکال تراکمی‌بادی هستند و در نواحیی که ماسه برای پوشاندن کامل سطح وجود نداشته باشد و باد در اغلب طول سال از جهت یکسانی برخوردار باشد، تشکیل می‌شوند. این عوارض، از ماسه متحرک تشکیل شده، از مهمترین ویژگی آنها پویایی و تحرکات جانبی است که بخشی از آنها، کانون‌های بحران و تهدید کننده مراکز مسکونی شهری و روستایی، مراکز اقتصادی و نظامی‌و شریان‌های ارتباطی محسوب می‌گردند. به طور کلی، برخان‌ها متناسب با شدت باد و به طور معکوس متناسب با ارتفاع خود جابه­جا می‌شوند. میزان جابه­جایی آنها تابعی از شدت باد، مورفولوژی سه بعدی برخان و تعاملات بین آنهاست. یکی از رایجترین ناهمواری‌های بادی جنوب کویر حاج علیقلی تپه‌های برخانی هستند. در این پژوهش، پارامترهای مورفومتری برخان و میزان جابه­جایی سالیانه آن (از 10/1/1387 تا 10/1/1388) از طریق پیکه کوبی اندازه گیری شده است. سپس با استفاده ار روش آنالیز رگرسیون، نوع و شدت ارتباط بین میزان جابه­جایی و مؤلفه‌های مورفومتری برخان بررسی و به منظور برآورد میزان جابه­جایی مدل‌هایی ارایه شده است. با استفاده از این مدل‌ها، می‌توان میزان جابه­جایی سالیانه برخان‌های محدوده مطالعاتی را به آسانی محاسبه نمود. نتایج به­دست آمده نشان می‌دهد، که ارتباط بین میزان جابه­جایی و مؤلفه‌های مورفومتری برخان از روابط ساده خطی، توانی و نمایی پیروی می‌کند. ارتباطات حاصل از رابطه سنجی بین میزان جابه­جایی با مؤلفه‌های مورفومتری برخان، حاکی از حداکثر ارتباط معکوس معنی دار نمایی میزان جابجایی با مؤلفه ارتفاع با ضریب تعیین 915/0 و انحراف معیار برآورد 133/0 است. شناخت مؤلفه‌های مورفودینامیک برخان می‌تواند به عنوان شاخصی برای تعیین وضعیت سیستم برخان عمل کرده، مبین روندهای آن نیز باشد. علاوه بر این، شناسایی و برآورد دقیق این مؤلفه‌ها برآیندی از میزان تهدید و تخریب را در اختیار مدیران محیطی قرار می‌دهد که بررسی آنها، مناطق گوناگون را از نظر مدیریت محیطی تعیین و اولویت بندی می‌کند.